بازگویی در برابر بازنمایی؛ تحلیل جلوه‌های روایتگری در منتخبی از نمایشنامه‌های بهرام بیضایی

«تئاتر دایجتیک »، اصطلاحی که مارتین پوخنر وضع کرده است، ریشه در طبقه‌بندی افلاطون از شیوه‌های ارائۀ داستان و تعریف او از دو واژۀ دایجسیس و میمسیس دارد. این اصطلاح به تکنیک‌های کلامی و روایی در نمایش اشاره دارد که تمرکز را از وجه تقلیدی و اجرایی تئاتر به شیوه‌های روایتگری و قدرت واژگانی منتقل می‌کند. تئاتر دایجتیک برای انتقال دایجسیس روایت به میمسیس تئاتر و حذف کنش، از نقل‌کردن، متون شعری، انواع واسطه‌های روایی و اشکال راوی استفاده می‌کند. بیضایی در آغاز راه نمایشنامه‌نویسی‌اش از سویی کوشید با تکیه بر بیان شعری و غنای واژه‌ها، نوعی ادبیات فاخر برخاسته از نظم حماسی را به آثار منثورش تسری دهد و از سوی دیگر با تغییر شکل نمایش‌های بومی روایتگر، همچون نقالی و تعزیه و بهره‌بردن از سنت‌های داستان‌گویی ایرانی، آن‌ها را به درام صحنه‌ای نزدیک ساخت. بررسی نشانه‌های دایجتیک همچون میزان واسطه‌گری و حضور راوی، پرهیز از کنش و ارائۀ کلامی شخصیت‌ها و فضا، در برخی آثار اولیۀ بیضایی نشان از تسلط قدرت شاعرانه و نقل روایی بر میل به نمایشگری و تقلید می‌دهد. در سه برخوانی بیضایی «بازگویی» حوادث جای «بازنمایی » را می‌گیرد، سلطان مار در فضای داستانی می‌ماند و خاطرات هنرپیشۀ نقش دوم مثال کاملی از تئاتر دایجتیک است که در آن مرز میان دایجسیس و میمسیس مدام با شخصیت/راوی‌ها طی می‌شود.روش کار در این تحقیق توصیفی-تحلیلی است.